Stosowanie przepisów przejściowych dla banków sporządzających od dnia 1.01.2018 r. sprawozdania finansowe zgodnie z MSSF 9 (art. 12 ustawy nowelizującej z dnia 27.10.2017 r.)

Ustawą z dnia 27 listopada 2017 r o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. poz. 2175) wprowadzone zostały nowe rozwiązania w zakresie rozpoznawania w przychodach i kosztach banków - zagrożonych spłatą:

• udzielonych kredytów (pożyczek),
• udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek oraz
• nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych.

Nowelizacja:

• uwzględnia zmiany zasad tworzenia odpisów dotyczących zagrożonych należności, które od 1 stycznia 2018 r., po wprowadzeniu MSSF 9, są rozpoznawane w bankach jako odpisy na oczekiwane straty kredytowe — w związku z zastąpieniem MSR 39 Instrumenty Finansowe: ujmowanie i wycena  MSSF 9 Instrumenty Finansowe,
• upraszcza rachunkowość podatkową w bankach stosujących MSR/MSF, poprzez wyeliminowanie obowiązku prowadzenia ewidencji dla celów rachunkowych i podatkowych, w przypadku rozpoznawania w kosztach podatkowych odpisów na zagrożone spłatą udzielone kredyty (pożyczki), udzielone gwarancje (poręczenia) spłaty kredytów i pożyczek oraz nabyte przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych,
• wprowadza jednolite regulacje dla wszystkich banków (stosujących krajowe standardy rachunkowości (PSR) oraz MSR/MSF) w zakresie  rozliczania z podstawą opodatkowania rezerwy na ryzyko ogólne, określonej w art. 130 ustawy – Prawo bankowe.

Stan prawny przed 1 stycznia 2018 r.

Do końca 2017 r. banki stosujące MSR 39, na mocy art. 38b ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej "ustawa CIT"), wprowadzonego z dniem 1 stycznia 2005 r., mogły zaliczać do kosztów uzyskania przychodów odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości udzielonych:

• kredytów (pożyczek),
• gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek a także
• nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych

- których nieściągalność została uprawdopodobniona.

Kwota kosztów podatkowych w tym zakresie limitowana była równowartością rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, określaną w wysokości i na zasadach ustalonych dla rezerw celowych, w rozporządzeniu w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków.

W celu ustalenia wysokości odpisów aktualizujących, kwalifikujących się do kosztów podatkowych, banki stosujące MSR zobligowane były, dla potrzeb porównawczych, do jednoczesnej kalkulacji rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. Na bankach ciążył zatem obowiązek prowadzenia ewidencji rachunkowej, zarówno dla potrzeb podatkowych jak i rachunkowych.

Analogicznie, na mocy art. 38c ustawy CIT, banki stosujące MSR dokonywały porównania rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe z wysokością rezerwy na ryzyko ogólne.

Stan prawny po 1 stycznia 2018 r.

Od 1 stycznia 2018 r., w związku z uchyleniem art. 38b i art. 38c ustawy CIT, banki stosujące MSR nie dokonują już porównania:

• odpisów aktualizujących z rezerwami na ryzyko związane z działalnością banków,
• rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe z wysokością rezerwy na ryzyko ogólne.

Dla banków tych przewidziany został przepis szczególny, określony w art. 16 ust. 1 pkt 26c ustawy CIT, regulujący kwestie ujmowania w kosztach podatkowych tworzonych na podstawie MSSF 9 odpisów na oczekiwane straty kredytowe (dla celów ustawy CIT przyjęto określenie: „odpisy na straty kredytowe").

Ujednolicenie zaś we wszystkich bankach, stosujących PSR i MSR, zasad rozpoznawania  w podstawie opodatkowania rezerwy na ryzyko ogólne, tworzonej zgodnie z ustawą - Prawo bankowe wynika z art. 12 ust. 1 pkt 6 lit. a i art. 15 ust. 1h pkt 1 ustawy CIT.

Przepisy przejściowe – zakres i stosowanie art. 12 nowelizacji

Zasady tworzenia w bankach rezerw celowych i odpisówna straty kredytowe (do końca 2017 r. – odpisów aktualizujących) na należności zagrożone spłatą w zakresie:

• udzielonych kredytów (pożyczek),
• udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek oraz
• nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych

- określają rachunkowe zasady przyjęte przez bank, dla celów sprawozdawczych.

Przepisy przejściowe w nowelizacji mają przede wszystkim na celu uregulowanie kwestii różnic mogących powstać w podatkowej wycenie aktywów finansowych, w związku z wprowadzonymi od 1 stycznia 2018 r. zmianami. Zostały one szczegółowo ujęte w art. 12 ustawy nowelizującej.

Przepis art. 12 ustawy nowelizującej adresowany jest do wszystkich banków, czyli zarówno tych stosujących PSR jak i stosujących MSR (w tym banków spółdzielczych). Przepis ma zastosowanie również do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

Zgodnie z brzmieniem art. 12 ust. 1 do rezerw, odpisów aktualizujących wartość kredytów (pożyczek) oraz rezerw na poniesione nieudokumentowane ryzyko kredytowe, utworzonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, stosuje się przepisy ustawy CIT, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31.12.2017 r. Z regulacji tej wynika prawo do utrzymania w kosztach podatkowych banków stosujących PSR – rezerw celowych, utworzonych przed dniem 1 stycznia 2018 r., w wysokości i na zasadach określonych w ustawie CIT, w brzmieniu obowiązującym do końca 2017 r.

Banki, które utworzyły rezerwy na należności zagrożone spłatą w zakresie udzielonych kredytów (pożyczek), w tym nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych oraz na należności z tytułu udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek, w oparciu o postanowienia rozporządzenia w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, zachowują zatem prawo do utrzymania tych rezerw w kosztach uzyskania przychodów, a w przypadku ich rozwiązania lub zmniejszenia, po dniu 31 grudnia 2017 r. – mają obowiązek ustalenia przychodu do opodatkowania podatkiem dochodowym w wysokości rozwiązanej lub zmniejszonej rezerwy.

Analogiczne zasady rozliczenia dotyczą rezerwy na ryzyko ogólne, określonej ustawą Prawo bankowe, utworzonej przed dniem 1 stycznia 2018 r. - w przypadku rezerwy na ryzyko ogólne przychód podatkowy powstaje z dniem jej rozwiązania lub wykorzystania w inny sposób.

W zakresie rezerw na poniesione nieudokumentowane ryzyko kredytowe, dla których od dnia 1 stycznia 2018 r. wygasa prawo do zaliczania ich do kosztów uzyskania przychodów, na banku tworzącym te rezerwy ciąży obowiązek rozliczenia ich w przychodach podatkowych, w wysokości zaliczonej do 31 grudnia 2017 r. do kosztów uzyskania przychodów, z uwzględnieniem tej części rozwiązanych tych rezerw, które zaliczone zostały do tego dnia do przychodów podatkowych.

Podstawa prawna: art. 12 ust. 1 ustawy nowelizującej

Uchylenie z dniem 1 stycznia 2018 r. przepisu art. 38b ustawy CIT wynika ze zmian w zakresie rozpoznawania w przychodach i kosztach uzyskania przychodów w bankach stosujących MSR odpisów na należności zagrożone spłatą w zakresie udzielonych kredytów (pożyczek), w tym nabytych przez bank hipoteczny wierzytelności w celu emisji listów zastawnych oraz udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek. Przepis art. 38b ustawy CIT stanowił do końca 2017 r. podstawę do nałożenia na banki stosujące MSR obowiązku prowadzenia podwójnej ewidencji (dla celów rachunkowych i podatkowych), w celu limitowania odpisów aktualizujących rezerwami celowymi. Wraz z jego uchyleniem brak jest podstawy prawnej do kontynuowania prowadzenia przez banki stosujące MSR podwójnej ewidencji. Również przepis przejściowy art. 12 ust. 1 ustawy nowelizującej nie nakłada obowiązku limitowania odpisów na straty kredytowe wysokością rezerw celowych, wobec należności powstałych przed dniem 1 stycznia 2018 r.

Zmiana wyceny wartości składnika aktywów stanowiącego wierzytelność z tytułu udzielonych kredytów (pożyczek), w tym nabytych wierzytelności banku hipotecznego albo wierzytelność z tytułu udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów (pożyczek)

Jeżeli podatnik w związku z wdrożeniem od 1 stycznia 2018 r. MSSF 9 dokona zmiany wyceny wartości składnika aktywów stanowiącego wierzytelność z tytułu udzielonych kredytów (pożyczek),w tym nabytych wierzytelności banku hipotecznego albo należności z tytułu udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów (pożyczek) i w wyniku tej wyceny wystąpi różnica pomiędzy nową wartością tego składnika aktywów, a jego wartością ustaloną przed dniem 1 stycznia 2018 r., różnicę tę zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów uzyskania przychodów podatnika. Obowiązek ten stosuje się w zakresie, w jakim rezerwa lub odpis aktualizujący wartość kredytów (pożyczek), w tym nabytych wierzytelności banku hipotecznego albo wierzytelności z tytułu udzielonych gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów (pożyczek), zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów podatnika na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 31 grudnia 2017 r.

Zmiana standardu rachunkowości – z MSR 39 na MSSF 9, spowodowała konieczność wprowadzenia przepisów przejściowych dla rozliczeń z podstawą opodatkowania utworzonych do końca 2017 r. odpisów aktualizujących. Dla celów rozliczenia podatku dochodowego skutkuje to obowiązkiem dokonania przez bank porównania kwot odpisów aktualizujących utworzonych na należności zgodnie z MSR 39 i zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów zgodnie z przepisami ustawy CIT, obowiązującymi do dnia 31 grudnia 2017 r., z kwotami odpisów na straty kredytowe utworzonych na te należności zgodnie z MSSF 9, które stanowią koszt uzyskania przychodu na podstawie przepisów obwiązujących od dnia 1 stycznia 2018 r.

Jeśli zatem bank, zgodnie z przyjętymi przez siebie zasadami rachunkowymi utworzył do końca 2017 r. na daną należność odpis aktualizujący, który po dniu 1 stycznia 2018 r., na podstawie przepisów ustawy CIT, będzie mógł być zaliczony do kosztów podatkowych jako odpis na straty kredytowe, po uprawdopodobnieniu nieściągalności należności  i odpis ten wynika z nowych zasad wyceny należności określonych w MSSF 9, to zwiększenie w wyniku takiej wyceny odpisu na należność stanowić będzie koszt podatkowy, a zmniejszenie tego odpisu stanowić będzie odpowiednio przychód podatkowy.

Jako przychody lub koszty uzyskania przychodów podlega zaliczeniu jedynie ewentualna różnica powstała w wyniku zmniejszenia lub zwiększenia wartości odpisu na straty kredytowe, utworzonego na dzień 1 stycznia 2018 r. w porównaniu do odpisu aktualizującego limitowanego rezerwą celową utworzoną i zaliczoną w koszty podatkowe przed tym dniem, na aktywo finansowe rozpoznawane od 1 stycznia 2018 r. dla celów podatku dochodowego.

W konsekwencji powyższego, w efekcie zmiany standardu rachunkowości, banki rozpoznają:

• koszty uzyskania przychodów, w przypadkach gdy odpis dokonany zgodnie z MSSF 9 podlegający zaliczeniu do kosztów podatkowych jest wyższy od odpisu dokonanego zgodnie z MSR 39, rozpoznanego uprzednio, do końca 2017 r., jako taki koszt, w kwocie odpowiadającej różnicy pomiędzy tymi wartościami na dzień zmiany standardu rachunkowości,
• przychody podlegające opodatkowaniu, w przypadkach gdy odpis dokonany zgodnie z MSSF 9, podlegający zaliczeniu do kosztów podatkowych jest niższy od odpisu dokonanego zgodnie z MSR 39 rozpoznanego uprzednio, do końca 2017 r., jako taki koszt, w kwocie odpowiadającej różnicy pomiędzy tymi wartościami na dzień zmiany standardu rachunkowości.

Utworzone na należności odpisy na straty kredytowe, podlegające od 1 stycznia 2018 r. zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów banku, nie podlegają porównywaniu z hipotetycznymi wartościami rezerw celowych jakie mogłyby zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, gdyby bank stosował, dla celów rachunkowych zasady określone w PSR.

Podstawa prawna: art. 12 ust. 2 i 3 ustawy nowelizującej

Podatkowe rozliczenie rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe

Wartość rezerw na nieudokumentowane ryzyko kredytowe, zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów przed dniem 1 stycznia 2018 r., na podstawie art. 38c ustawy CIT, bank jest zobowiązany zaliczyć do przychodów:

1) na dzień 1 stycznia 2018 r., albo

2) proporcjonalnie w okresie nie dłuższym niż 7 kolejnych lat podatkowych począwszy od pierwszego roku podatkowego, który rozpoczął się po dniu 31 grudnia 2017 r.

Jeśli bank rozliczy rezerwę na nieudokumentowane ryzyko kredytowe w dniu 1 stycznia 2018 r. nie jest zobowiązany do poinformowania o tym fakcie właściwego naczelnika urzędu skarbowego. W tym przypadku bank odprowadza jedynie zaliczkę na podatek dochodowy w kwocie uwzględniającej przychód z tytułu tej rezerwy.

Jeśli jednak bank, który posiada w księgach podatkowych nierozliczone w przychodach podatkowych rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe w latach poprzedzających rok 2018 r., wybierze rozliczenie tego przychodu proporcjonalnie w okresie nieprzekraczającym 7 lat, zobowiązany jest zaplanować w terminie do dnia 31 marca 2018 r. podatkowy sposób ich rozliczenia i poinformować o tym sposobie właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Informacja taka powinna zawierać:

• kwotę powstałego przychodu (odpowiadającą kwocie obciążonych w latach ubiegłych, poprzedzających 2018 r., kosztów podatkowych z tytuły rezerw na nieudokumentowane ryzyko kredytowe z uwzględnieniem tej części rozwiązanych tych rezerw, które zaliczone zostały do 31 grudnia 2017 r. do przychodów podatkowych), oraz
•  ustalony przez siebie okres rozliczenia, który może zostać określony do 7 lat, wraz z kwotą proporcjonalnie przypadającą na przychód w danym roku podatkowym.

Brak jest druku urzędowego do ww. informacji składanej przez bank.

Podstawa prawna: art. 12 ust. 1, 4-5 ustawy nowelizującej

Przychód z tytułu rezerwy na nieudokumentowane ryzyko kredytowe powstaje z dniem ustania prawa do zaliczania tej rezerwy w koszty podatkowe banku, tj. w dniu 1 stycznia 2018 r. Obowiązek uiszczenia zobowiązania podatkowego od tak ustalonego przychodu powstaje jednak w okresie wskazanym art. 12 ust. 4 ustawy nowelizującej.

Jeśli podatnik wybierze rozłożenie zapłaty podatku na okres nieprzekraczający 7 lat podatkowych i przed upływem tego okresu zostanie przejęty przez inny podmiot, obowiązek zapłaty tego podatku będzie ciążył na podmiocie przejmującym, jako prawnym następcy podatnika.

Rozłożenie w czasie zobowiązania podatkowego nie wiąże się z obowiązkiem uiszczenia dodatkowych z tego tytułu opłat na rzecz Skarbu Państwa.

Uchylenie art. 38c ustawy CIT eliminuje możliwość rozpoznawania od 1 stycznia 2018 r. w kosztach uzyskania przychodów rezerw z tytułu niezidentyfikowanego ryzyka kredytowego w inny sposób niż poprzez utworzenie rezerwy na ryzyko ogólne, określonej w art. 130 ustawy – Prawo bankowe.