Problematyka zwolnień od akcyzy została uregulowana w Dziale II, Rozdziale 6, art. 30-39 ustawy z 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 43, z poźn. zm.) oraz rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 24 lutego  2017 r. w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego (Dz. U. z 2017 r. poz. 430) i w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 15 grudnia 2015 r. w sprawie warunków stosowania niektórych zwolnień od podatku akcyzowego (Dz. U. poz. 2162). Ustawa o podatkuakcyzowym zawiera wszystkie obligatoryjne zwolnienia od akcyzy wynikające z przepisów wspólnotowych, tj. dyrektywy Rady 2003/96/WE w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej, dyrektywy Rady 92/83/EWG w sprawie harmonizacji struktury podatków akcyzowych od alkoholu i napojów alkoholowych, dyrektywy Rady 2008/118/WE w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego, uchylającej dyrektywę 92/12/EWG, dyrektywy Rady 2007/74/WE z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zwolnienia towarów przywożonych przez osoby podróżujące z państw trzecich z podatku od wartości dodanej i akcyzy.

W ustawie określone zostały zwolnienia od akcyzy dla:

I. Energii elektrycznej:

• wytwarzanej z odnawialnych źródeł, na podstawie dokumentu potwierdzającego umorzenie świadectwa pochodzenia energii w rozumieniu przepisów prawa energetycznego;
• zużywanej w procesie produkcji energii elektrycznej albo w celu podtrzymywania tych procesów produkcyjnych;
• zużywanej w procesie produkcji energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu;
• wykorzystanej do celów redukcji chemicznej, w procesach elektrolitycznych, w procesach metalurgicznych, w procesach mineralogicznych;

Warunki powyższego zwolnienia, w tym to, iż energia elektryczna jest wykorzystywana przez podmiot będący podatnikiem akcyzy od tej energii, określa ustawa.

• wykorzystywanej przez zakład energochłonny, który wykonuje działalność gospodarcza oznaczoną kodami Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) wskazanymi w warunkach zwolnienia;

Warunki powyższego zwolnienia, w tym to, iż zakład energochłonny nie korzysta w stosunku do tej energii elektrycznej ze zwolnienia od akcyzy dla energii wykorzystanej do celów redukcji chemicznej, w procesach elektrolitycznych, w procesach metalurgicznych, w procesach mineralogicznych, określa ustawa.

• zużywanej do celów żeglugi (włączając rejsy rybackie), wytwarzanej na statku.

II. Wyrobów energetycznych:

• zużywanych w procesie produkcji energii elektrycznej;
• zużywanych do celów żeglugi (włączając rejsy rybackie).

Ww. zwolnienia są zwolnieniami wyrobów akcyzowych ze względu na ich przeznaczenie, których stosowanie jest uzależnione od spełnienia ustawowych warunków. Do warunków tych należy m.in. stosowanie dokumentu dostawy oraz objęcie zwolnionych wyrobów zabezpieczeniem akcyzowym. Zwolnienie może być stosowane w przypadkach określonych w ustawie. Jednocześnie dla celów stosowania zwolnienia od akcyzy wyrobów energetycznych zużywanych do celów żeglugi zastosowanie mają warunki określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2015 r. w sprawie warunków stosowania niektórych zwolnień od podatku akcyzowego (Dz. U. 2015, poz. 2162 z późn. zm.), w tym taki, że zwolnienie ma zastosowanie pod warunkiem prawidłowego oznaczenia i zabarwienia wyrobów energetycznych.

III. Ubytków wyrobów akcyzowych lub całkowitego zniszczenia wyrobów akcyzowych, spełniających ustawową definicję ubytków, powstałych wskutek zdarzenia losowego lub siły wyższej, pod warunkiem że podatnik wykaże zaistnienie okoliczności uprawniających do skorzystania ze zwolnienia, a także dla tzw. „dozwolonych ubytków" do wysokość ustalonej w drodze decyzji dla danego podmiotu przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego, a w przypadku wyrobów węglowych – w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia z dnia 15 grudnia 2015 r. w sprawie norm dopuszczalnych ubytków niektórych wyrobów akcyzowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 2181).

IV. Alkoholu etylowego:

• całkowicie skażonego produkowanego na terytorium kraju, nabywanego wewnątrzwspólnotowo oraz importowanego, jeżeli został całkowicie skażony środkiem skażającym dopuszczonym we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej;

• całkowicie skażonego nabywanego wewnątrzwspólnotowo, jeżeli został całkowicie skażony dodatkowymi środkami skażającymi dopuszczonymi przez państwo członkowskie Unii Europejskiej, w którym skażenie następuje;

• całkowicie skażonego produkowanego na terytorium kraju oraz importowanego, jeżeli został całkowicie skażony dodatkowymi środkami skażającymi dopuszczonymi przez Rzeczpospolitą Polską – na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 3199/93 z dnia 22 listopada 1993 r. w sprawie wzajemnego uznawania procedur całkowitego skażenia alkoholu etylowego do celów zwolnienia z podatku akcyzowego, w tym zawarty w wyrobach nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi;

• skażonego środkami skażającymi określanymi przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych spośród środków dopuszczonych do skażania alkoholu etylowego na podstawie ustawy o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych i wykorzystywanego do produkcji produktów nieprzeznczonych do spożycia przez ludzi;

• zawartego w nabywanych wewnątrzwspólnotowo wyrobach nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, skażony środkami skażającymi dopuszczonymi przez państwo członkowskie Unii Europejskie pochodzenia wyrobu;

Dla celów stosowania ww. zwolnienia przyjmuje się, co wynika z rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie warunków stosowania niektórych zwolnień od podatku akcyzowego, że alkohol etylowy zawarty w wyrobach nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi nabywany wewnątrzwspólnotowo został skażony środkami skażającymi dopuszczonymi przez państwa członkowskie Unii Europejskiej pochodzenia wyrobu, o ile wyroby te były przedmiotem legalnego obrotu handlowego w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej przed ich przywozem na terytorium kraju.

• zawartego w importowanych wyrobach nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, skażony środkami skażającymi określonymi przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych spośród środków dopuszczonych do skażania alkoholu etylowego na podstawie ustawy o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych.

Zwolnieniu podlega również alkohol etylowy zawarty w produktach leczniczych uznawanych za takie przez ustawę Prawo farmaceutyczne, olejkach eterycznych lub mieszaninach substancji zapachowych zawierających alkohol w ilości nieprzekraczającej 1,2% objętości, artykułach spożywczych lub półproduktach zawierających alkohol w ilości nieprzekraczajacej 8,5 litra alkoholu etylowego 100% vol na 100 kg w wyrobach czekoladowych lub w ilości nieprzekraczającej 5 litrów alkoholu etylowego 100% vol. na 100 kg dla wszystkich innych artykułów spożywczych lub prefabrykatów.

Zwolnieniu od akcyz podlega również alkohol etylowy, dla którego podmiot zużywający udowodni zużycie zgodnie z przeznaczeniem - w przypadku przekroczenia norm zużycia alkoholu etylowego ustalonej w drodze decyzji dla danego podmiotu i na jego wniosek lub z urzędu.

Ze względu na przeznaczenie zwalnia się również napoje alkoholowe używane:

1. do produkcji octu objętego pozycją CN 2209 00;
2. do produkcji produktów leczniczych;
3. do produkcji olejków eterycznych, mieszanin substancji zapachowych;
4. bezpośrednio do wytwarzania artykułów spożywczych - rozlewanych lub innych, lub jako składnik do półproduktów służących do wytwarzania artykułów spożywczych - rozlewanych lub innych, pod warunkiem że w każdym przypadku zawartość alkoholu etylowego w tych artykułach spożywczych nie przekracza 8,5 litra alkoholu etylowego 100% vol. na 100 kg produktu dla wyrobów czekoladowych i 5 litrów alkoholu etylowego 100% vol. na 100 kg produktu dla wszystkich innych wyrobów.

W tym miejscu należy podkreślić, iż zwolnienie od akcyzy dla wyrobów akcyzowych zwolnionych od akcyzy ze względu na przeznaczenie uwarunkowane zostało koniecznością spełnienia warunków stosowania tych zwolnień. Do warunków tych należy m.in. stosowanie dokumentu dostawy, objęcie zwolnionych wyrobów zabezpieczeniem akcyzowym oraz prowadzenie ewidencji wyrobów zwolnionych od akcyzy. Ponadto ustawodawca określił enumeratywne przypadki przemieszczania tych wyrobów.

V. Paliw silnikowych przeznaczonych do użycia podczas transportu i przywożonych w standardowych zbiornikach użytkowych pojazdów silnikowych, zamontowanych w pojemnikach specjalnego przeznaczenia, statków powietrznych lub jednostek pływających (nabycie wewnątrzwspólnotowe, import).

Zwolnieniu dla nabycia wewnatrzwspólnotowego podlega nielimitowana ilość paliwa, natomiast dla importu określony został limit wynoszący 600 litrów na pojazd dla pojazdów silnikowych, 200 litrów na pojemnik dla pojemników specjalnego przeznaczenia. Ponadto limit w ilości nieprzekraczającej 10 litrów na pojazd określony został dla paliw silnikowych znajdujących się w kanistrach przewożonych przez pojazdy silnikowe wjeżdżające na polski obszar celny z krajów trzecich (import).

VI. Wyrobów akcyzowych przemieszczanych przez tę osobę osobiście na jej własny użytek i jeżeli wyroby te nie są przeznaczone na cele handlowe.

Zwolnieniu podlegają wyroby tytoniowe i napoje alkoholowe w ilościach określonych przez ustawodawcę, odpowiednich z tytułu nabycia wewnątrzwspólnotowego oraz importu.

VII. Wyrobów tytoniowych lub napojów alkoholowych o charakterze okazjonalnym.

Zwolnieniu podlegają wyroby jw. umieszczone w przesyłce wysyłanej z terytorium państwa trzeciego przez osobę fizyczną i przeznaczonej dla osoby fizycznej przebywającej na terytorium kraju, jeżeli przesyłka: ma charakter okazjonalny, zawiera wyroby akcyzowe przeznaczone wyłącznie do użytku osobistego odbiorcy lub jego rodziny, całkowita wartość wyrobów akcyzowych zawartych w przesyłce nie przekracza równowartości 45 euro, ilość i rodzaj wyrobów akcyzowych nie wskazują na ich przeznaczenie handlowe, odbiorca nie jest obowiązany do uiszczenia jakichkolwiek opłat na rzecz nadawcy w związku z otrzymaniem przesyłki.

VIII. Instytucji Unii Europejskiej i organizacji międzynarodowych przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i członków ich personelu oraz innych osób zrównanych z nimi na podstawie ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych, jeżeli nie są obywatelami polskimi i nie mają stałego miejsca pobytu na terytorium kraju, sił zbrojnych Państw - Stron Traktatu Północnoatlantyckiego, sił zbrojnych uczestniczących w Partnerstwie dla Pokoju, Kwatery Głównej Wielonarodowego Korpusu Północno-Wschodniego i członków jej personelu oraz dowództwa sojusznicze, w szczególności Centrum Szkolenia Sił Połączonych i członków jego personelu, Centrum Eksperckie Policji Wojskowej NATO.

Warunki stosowania zwolnień jw. określone zostały w rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego.

IX. Wyrobów węglowych.

Zwolnieniu podlegają czynności podlegające opodatkowaniu, których przedmiotem są wyroby węglowe przeznaczone do celów opałowych:

1. w procesie produkcji energii elektrycznej;
2. w procesie produkcji wyrobów energetycznych;
3. przez gospodarstwa domowe, organy administracji publicznej, jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, podmioty systemu oświaty, żłobki i kluby dziecięce, podmioty lecznicze, jednostki organizacyjne pomocy społecznej, organizacje pożytku publicznego;
4. do przewozu towarów i pasażerów koleją;
5. do łącznego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej;
6. w pracach rolniczych, ogrodniczych, w hodowli ryb, oraz w leśnictwie;
7. w procesach mineralogicznych, elektrolitycznych i metalurgicznych oraz do redukcji chemicznej;
8. przez zakłady energochłonne, w których wprowadzony został w życie system prowadzący do osiągania celów dotyczących ochrony środowiska lub do podwyższenia efektywności energetycznej.

Zwolnienie od akcyzy dla wyrobów węglowych zwolnionych od akcyzy ze względu na przeznaczenie uwarunkowane zostało koniecznością udokumentowania ich sprzedaży na terytorium kraju, nabycia wewnątrzwspólnotowego lub importu dokumentem dostawy, którego wzór został określony w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2015 r. w sprawie dokumentu dostawy, warunków i sposobu zwrotu wyrobów akcyzowych objętych zwolnieniem od akcyzy ze względu na ich przeznaczenie oraz środków skażających alkohol etylowy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1691) lub innym dokumentem określonym w ustawie o podatku akcyzowym.

X. Samochodów osobowych.

Zwalnia się od akcyzy samochód osobowy przywożony przez osobę fizyczną przybywającą na terytorium kraju na pobyt stały lub powracającą z czasowego pobytu z terytorium państwa członkowskiego na terytorium kraju, samochód osobowy przywożony czasowo do celów prywatnych przez osobę fizyczną przybywającą na terytorium kraju z terytorium państwa członkowskiego, samochód osobowy przywożony czasowo do celów zawodowych przez osobę fizyczną przybywającą na terytorium kraju z terytorium państwa członkowskiego, samochód osobowy przywożony czasowo, zarejestrowany na terytorium państwa członkowskiego, w którym użytkownik ma miejsce zamieszkania, używany w regularnych podróżach z miejsca zamieszkania do miejsca pracy na terytorium kraju, samochód osobowy przywożony czasowo, zarejestrowany na terytorium państwa członkowskiego, w którym student ma miejsce zamieszkania, używany przez niego na terytorium kraju, w którym przebywa on wyłącznie w celu studiowania, samochód osobowy przywożony spoza terytorium państw członkowskich oraz państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym przez osobę fizyczną przybywającą na terytorium kraju na pobyt stały lub powracającą z czasowego pobytu z terytorium tych państw.

Ww. zwolnienia mają zastosowanie po spełnieniu ustawowych warunków, odpowiednich dla każdego ww. zwolnienia.

W związku z uchwaleniem ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2015 r. poz. 18), od dnia 8 stycznia 2015 r. obowiązuje przepis, zgodnie z którym zwalnia się od akcyzy samochód osobowy stanowiący specjalistyczny środek transportu sanitarnego, przeznaczony do działalności leczniczej polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze wpisane do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 217, z późn. zm.), spełniający cechy techniczne i jakościowe określone w Polskich Normach przenoszących europejskie normy zharmonizowane, których szczegółowe dane zostały określone w Polskiej Normie PN-EN 1789+A1. Zwolnienie to dotyczy ambulansów drogowych typu B (ambulans ratunkowy) oraz typu C (ruchoma jednostka intensywnej opieki).

XI. Wyrobów gazowych.

Z upływem w dniu 31 października 2013 r. okresu przejściowego, w którym obowiązywało zwolnienie gazu ziemnego przeznaczonego do celów opałowych (uregulowane w art. 163 ust. 2–4 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym) dokonano pełnej implementacji przepisów unijnych w zakresie opodatkowania przedmiotowego gazu. Jednocześnie, zgodnie z postanowieniami dyrektywy Rady 2003/96/WE w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej, wprowadzono również szereg zwolnień dotyczących wyrobów gazowych.

Wyrobami gazowymi, zgodnie z ustawą o podatku akcyzowym, są wyroby energetyczne o kodach CN 2705 00 00, 2711 11 00, 2711 21 00, 2711 29 00 i pozostałe paliwa opałowe, o których mowa w art. 89 ust. 1 pkt 15 lit. b, z wyłączeniem wyrobów energetycznych o kodzie CN 2901 10 00.

Zwolnione od akcyzy są czynności podlegające opodatkowaniu, których przedmiotem są wyroby gazowe przeznaczone do celów opałowych:

1. do przewozu towarów i pasażerów koleją;
2. do łącznego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej;
3. w pracach rolniczych, ogrodniczych, w hodowli ryb, oraz w leśnictwie;
4. w procesach mineralogicznych, elektrolitycznych i metalurgicznych oraz do redukcji chemicznej;
5. przez zakłady energochłonne, w których wprowadzony został system prowadzący do osiągania celów dotyczących ochrony środowiska lub podwyższenia efektywności energetycznej.

Zwolnione od akcyzy są również czynności podlegające opodatkowaniu, których przedmiotem są wyroby gazowe o kodach CN 2705 00 00, 2711 11 00, 2711 21 00 i 2711 29 00 przeznaczone do celów opałowych przez: przez gospodarstwa domowe, organy administracji publicznej, jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, podmioty systemu oświaty, żłobki i kluby dziecięce, podmioty lecznicze, jednostki organizacji społecznej, organizacje pożytku publicznego.

Zwalnia się także od akcyzy czynności podlegające opodatkowaniu, których przedmiotem są wyroby gazowe przeznaczone do:

1. napędu statków powietrznych;
2. napędu w żegludze, włączając rejsy rybackie;
3. użycia w procesie produkcji energii elektrycznej;
4. użycia w procesie produkcji wyrobów energetycznych.

Ponadto zwalania się od akcyzy czynności podlegające opodatkowaniu, których przedmiotem są wyroby gazowe przeznaczone do napędu stacjonarnych urządzeń lub do celów opałowych związanych z napędem stacjonarnych urządzeń użyte:

1. w przypadkach, o których mowa w art. 31b ust. 1 pkt 1-5 ustawy, lub
2. na potrzeby przesyłania, dystrybucji lub magazynowania tych wyrobów.

Warunki uprawniające do stosowania wskazanych zwolnień regulują przepisy ustawy o podatku akcyzowym.

W rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego określone zostały zwolnienia dla:

1. nafty oznaczonej kodem CN 2710 19 25 przeznaczonej do celów oświetleniowych, kosmetycznych lub jako zmywacz antykorozyjny;
2. rozlewanych do butli gazowych w składzie podatkowym i przeznaczonych do użycia w urządzeniach, maszynach oraz pojazdach napędowych niebędących pojazdami samochodowymi pozostałych węglowodorów gazowych w stanie skroplonym o kodach CN 2711 12 11 do 2711 19 00;
3. zużycia energii elektrycznej wyprodukowanej z generatorów o łącznej mocy nieprzekraczającej 1 MW przez podmiot, który zużywa tę energię;
4. oleju opałowego wykorzystywanego do produkcji ciepła i mocy w skojarzeniu, w pracach rolnych, ogrodniczych, szklarniowych oraz leśnych, oleju smarowego oznaczonego kodem CN 2710 19 71-83 i 2710 19 87-99 przeznaczonego do wykorzystania do celów innych niż napędowe lub opałowe albo jako dodatki lub domieszki do paliw silnikowych albo jako olej smarowy do silników albo do produkcji paliw silnikowych, olejów opałowych, dodatków lub domieszek do paliw silnikowych lub olejów smarowych do silników;
5. biokomponentów przeznaczonych do paliw ciekłych lub biopaliw ciekłych;
6. piwa, wina i napojów fermentowanych wytworzonych domowym sposobem przez osoby fizyczne na własny użytek i nieprzeznaczone do sprzedaży;
7. napojów alkoholowych używanych jako próbki do analiz, niezbędnych prób produkcyjnych lub celów naukowych, używanych do procesów produkcyjnych, pod warunkiem, że produkt końcowy nie zawiera alkoholu, używane do badań naukowych;
8. alkoholu etylowego używanego do celów medycznych przez podmioty lecznicze i apteki, pod warunkiem, że będą stosowane wyłącznie przy czynnościach leczniczych lub do zabiegów dezynfekcyjnych powierzchni i przedmiotów mających bezpośredni kontakt z pacjentem oraz do wytwarzania leków recepturowych w aptekach;
9. alkoholu etylowego, pozostającego jako odpad w procesie produkcyjnym, w którym produkt końcowy nie zawiera alkoholu etylowego;
10. wyrobów tytoniowych przeznaczonych wyłącznie do badań naukowych i badań związanych z jakością produktu;
11. podatników produkujących piwo wg wielkości sprzedaży tego wyrobu w roku kalendarzowym poprzedzającym rok podatkowy;
12. wyrobów tytoniowych do badań naukowych oraz badań związanych z jakością produktu;
13. wyrobów, znajdujące się w procedurze zawieszenia poboru akcyzy, nieprzydatnych do spożycia, dalszego przerobu lub zużycia, w przypadku ich zniszczenia.

Ww. zwolnienia mają zastosowanie na warunkach i w trybie określonym przez odpowiednie przepisy przedmiotowego rozporządzenia.