Oleje smarowe są w Unii Europejskiej wyrobami energetycznymi. Jednakże zgodnie z dyrektywą Rady 2003/96/WE (tzw. dyrektywą energetyczną) nie są one objęte przepisami kontrolnymi oraz tymi odnoszącymi się do przemieszczania wyrobów akcyzowych z dyrektywy Rady 2008/118/WE (tzw. dyrektywy horyzontalnej). 2008/118/WE. Mając na uwadze fakt, że oleje smarowe charakteryzują się podobnymi właściwościami fizyko-chemicznymi jak oleje napędowe, skutkującymi tym, że oleje te mogą być zamiennie stosowane (np. zastosowanie olejów smarowych do celów napędowych), oleje smarowe zostały w Polsce opodatkowane akcyzą. Co prawda oleje smarowe są opodatkowane akcyzą także w niektórych państwach Unii Europejskiej, ale przypadki te na chwilę obecną stanowią wyjątek od reguły pozostawiającej oleje smarowe poza systemem akcyzowym. Jednocześnie należy podkreślić, że coraz większa liczba państw członkowskich Unii Europejskiej, również za sprawą działań Polski na arenie międzynarodowej, obejmuje albo dostrzega konieczność objęcia nadzorem przemieszczania olejów smarowych z uwagi na podobne właściwości fizyko-chemiczne z olejami napędowymi.

W Polsce do przemieszczania olejów smarowych w kraju stosuje się procedurę zawieszenia poboru akcyzy. Warunkiem stosowania procedury zawieszenia poboru akcyzy w przypadku przemieszczeń na terytorium kraju jest zastosowanie elektronicznego administracyjnego dokumentu (e-AD) oraz złożenie we właściwym urzędzie celnym zabezpieczenia akcyzowego. Z kolei w przypadku olejów smarowych objętych na terytorium kraju procedurą zawieszenia poboru akcyzy ale przemieszczanych w ramach dostawy wewnątrzwspólnotowej lub nabycia wewnątrzwspólnotowego – warunkiem stosowania procedury zawieszenia poboru akcyzy jest wyłącznie dołączenie do przemieszczanych wyrobów dokumentu handlowego zamiast e-AD. Specyfika polskich regulacji akcyzowych odnoszących się do olejów smarowych, tj. opodatkowanie ich realną stawką akcyzy oraz objęcie ich na terytorium kraju procedurą zawieszenia poboru akcyzy, wobec reguły, zgodnie z którą większość państw Unii Europejskiej sąsiadujących z Polską pozostawia oleje smarowe poza systemem akcyzowym, wywołała skargi niektórych podatników. Podatnicy ci, powołując się na przepisy dyrektyw, zarzucali w sporach przed organami podatkowymi niezgodność krajowych regulacji opodatkowujących akcyzą oleje smarowe z prawem Unii Europejskiej. W szczególności zarzucano organom podatkowym, iż obowiązujące w kraju regulacje o podatku akcyzowym skutkowały zwiększeniem formalności przy przemieszczaniu olejów smarowych do kraju z terytorium innego państwa członkowskiego, tym samym naruszając również swobodę handlu i swobodną wymianę towarów wewnątrz Unii Europejskiej.

Zarzut niezgodności krajowych przepisów regulujących opodatkowanie akcyzą olejów smarowych z prawem Unii Europejskiej, w tym związane z nim wieloletnie spory oraz niejednolite orzecznictwo sądów administracyjnych, skutkował przedstawieniem przez Naczelny Sąd Administracyjny tego zagadnienia do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów tego sądu.

W uchwale z dnia 29 października 2012 r. sygn. I GPS 1/12 Naczelny Sąd Administracyjny odniósł się do pytania: czy objęcie podatkiem akcyzowym wyrobów, o których mowa w art. 2 pkt 2 w związku z poz. 4 zał. nr 2 i art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym, w tym produktów energetycznych wykorzystywanych do celów innych niż paliwo silnikowe lub paliwo do ogrzewania, mieści się w upoważnieniu do wprowadzenia lub utrzymania podatków, określonym w art. 3 ust. 3 dyrektywy Rady 92/12/EWG z dnia 25 lutego 1992 r. w sprawie ogólnych warunków dotyczących wyrobów objętych podatkiem akcyzowym, ich przechowywania, przepływu oraz kontrolowania?

W uchwale Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że objęcie podatkiem akcyzowym wyrobów, o których mowa w art. 2 pkt 2 w związku z poz. 4 zał. nr 2 i art. 62 ust. 1 ustawy o podatku akcyzowym, w tym produktów energetycznych wykorzystywanych do celów innych niż paliwo silnikowe lub paliwa do ogrzewania (chodzi o oleje smarowe), mieści się w upoważnieniu do wprowadzenia lub utrzymania podatków, określonym w art. 3 ust. 3 dyrektywy Rady 92/12/EWG. W związku z powyższym należy przyjąć, że przepisy krajowe, w których ustanowiono odmienne procedury, jednakże obowiązujące tylko na terytorium kraju, nie wprowadziły ograniczeń w zakresie obrotu tymi wyrobami i nie nałożyły na podatników ani inne państwa członkowskie obowiązków, które byłyby niezgodne z przepisami prawa wspólnotowego. Innymi słowy krajowe regulacje, obejmujące oleje smarowe podatkiem akcyzowym oraz procedurą zawieszenia poboru akcyzy na terytorium kraju, nie wprowadziły dodatkowych formalności przy przemieszczaniu wyrobów pomiędzy państwami członkowskimi. W konsekwencji ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym była zgodna prawem unijnym.

Należy podkreślić, że uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego w praktyce dotyczy również obecnych regulacji o olejach smarowych, tj. ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym, implementującej w tym zakresie art. 1 ust. 3 dyrektywy Rady 2008/118/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego, uchylającej dyrektywę 92/12/EWG. Opisany stan rzeczy wiąże się z faktem, iż art. 1 ust. 3 dyrektywy Rady 2008/118/WE, określający możliwość obejmowania akcyzą innych wyrobów niż te zharmonizowane na poziomie Unii Europejskiej, jest powtórzeniem będącego przedmiotem sporu art. 3 ust. 3 dyrektywy Rady 92/12/EWG. Z kolei przepisy „starej" ustawy o podatku akcyzowym (z dnia 23 stycznia 2004 r.) oraz jej przepisy wykonawcze w zakresie olejów smarowych zostały de facto powtórzone w obowiązujących przepisach o podatku akcyzowym.

Podobne oceny zostały wyrażone w szeregu prawomocnych rozstrzygnięć NSA w odniesieniu do tożsamych zdarzeń prawno – podatkowych, przykładowo w rozstrzygnięciach: I GSK 521/10 z dnia 29 września 2011 r., I GSK 966/11 z dnia 21 grudnia 2012 r., I GSK 439/12 z dnia 28 lutego 2013 r., I GSK 780/11 z dnia 5 marca 2013 r., I GSK 171/11 z dnia 23 stycznia 2013 r., I GSK 826/11 z dnia 23 stycznia 2013 r., I GSK 390/11 z dnia 18 stycznia 2013 r., I GSK 1522/12 z dnia 18 stycznia 2013 r.

Ponadto Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 12 lutego 2015 r. w polskiej sprawie C-349/13 orzekł, że art. 3 ust. 3 dyrektywy 92/12/EWG oraz art. 1 ust. 3 dyrektywy 2008/118/WE należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one temu, aby produkty nienależące do zakresu stosowania tych dyrektyw, takie jak oleje smarowe wykorzystywane do celów innych niż napędowe i grzewcze, były objęte podatkiem regulowanym przez zasady identyczne jak te dotyczące systemu ujednoliconego podatku akcyzowego, ustanowionego przez rzeczone dyrektywy, jeżeli fakt objęcia rzeczonych produktów tym podatkiem nie powoduje formalności przy przekraczaniu granic w handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Orzeczenie zostało wydane w trybie prejudycjalnym. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Ministrem Finansów a polskim przedsiębiorcą, który kwestionował możliwość opodatkowania akcyzą w Polsce olejów smarowych klasyfikowanych do kodów CN od 2710 19 71 do 2710 19 99, wykorzystywanych do celów innych niż napędowe i grzewcze. Wydając w sprawie C-349/13 orzeczenie w trybie prejudycjalnym TS UE nie stwierdził w polskim prawie naruszeń zarówno w przedmiocie ustanowienia podatku regulowanego przez zasady identyczne jak dotyczące ujednoliconego podatku akcyzowego, jak i w przedmiocie zakazu formalności przy przekraczaniu granic oraz przestrzegania art. 110 TFUE.